N.

Naczynia drewniane

Wyrabiano w XVIII wieku w Przedborzu nad Pilicą; także wyroby huculskie naczyń drewnianych zpod Delatyna słyną oddawna.

Naczynia kamienne

(Obacz: Garncarstwo)

Naczynia kuchenne żelazne

Wyrabiano w XVIII wieku w Pomykowie, Suchedniowie i w Końskich Wielkich; cetnar naczynia kuchennego z lanego żelaza kosztował wówczas 29 złt. Z początku XIX wieku w Mizuniu niedaleko Stryja w rządowej hamerni. W r. 1828 założył Karol Munter w Warszawie fabrykę wyrobów metalowych i lakierowanych, którato fabryka wyrabiała także aparaty gorzelniane, parowe, aptekarskie, naczynia kuchenne i t. d.

Naparstki

Naparstki wynalazł w r. 1684 złotnik Mikołaj Benschoten w Amsterdamie. W 40 lat później zaczęto je wyrabiać w Anglii, we Francii i ztamtąd dostały się i do Polski. Z początku noszono je na wielkim palcu (Daumen). (Naue illustrirte Zeitung vom 2. November 1884). 

Narzędzia rolnicze

Narzędzia rolnicze, jak n. p. motyki, łopaty, grace, siekiery, topory, świdry, łańcuchy żelazne, nawet kosy i sierpy wyrabiali u nas kowale. Nazwiska wielu takich kowali z XVI wieku przechował nam dokument pisany własną ręką Josta Ludwika Dyca, zwanego u nas Deciuszem, sekretarza Zygmunta Augusta; jestto rejestr utrzymywany z lat 1563— 1567, w którym zapisane są wydatki na rachunek i z polecenia króla czynione. Ciekawy ten dokument, który jest dalszym ciągiem rachunków tegoż Deciusza, umieszczonych w Pamiętniku warszawskim z r. 1815, był w posiadaniu śp. Hieronima Łabęckiego, zasłużonego badacza i górnika i z niego też przytoczył Łabęcki w dziełku swojem: Pogadanki o krajowem żelazie i stali, (na str. 29) kilka wyjątków, z których nie omieszkaliśmy korzystać. I tak przytaczamy tu z niego kilka nazwisk na dowód, że rzemieślnicy ci byli krajowcy: Mateusz Płachetka, kowal z Sikorki, wioski pod Olkuszem, wykonał dla króla do Wilna 120 łańcuchów żelaznych, każdy po 100 łokci długości wagi 38 cetnarów ; zapłacono po 2 złt. za łańcuch; 79 toporków po 19 gr. jeden; 220 bindasów (czyli pierzchni, skweresów) po 8 g r.; 1062 siekier po 5 gr., 1111 grac po  ½  gr., 414 łopat po 4 gr., 887 motyk po 4 gr.; narzędzia te potrzebne były przy wznoszeniu budowli w stolicy Litwy i do kopania jakiegoś wielkiego stawu. Inni kowale byli: Baltazar Rzączka, Grzegorz Załuszowski, W oj ciech Zaborowski, W alenty Kmita, Stanisław Gomółka kowal z Lanckorony, Józef Sobański z Wyszogrodu. Jan Mastek z Wiślicy, Seweryn Starowiejski ze Starej Wsi na Spiżu, Stanisław Karwacki z Makowa. Powyższy dokument wymienia także kilku stelmachów czyli woźników i tak: Marcin Kink z Przemyśla, Wojciech Dwojnowski z Urzędowa, Andrzej Klęcznik z Bodzencina, Piotr Iwanowski z Iwanowic, Andrzej Rojczyk ze Sandomierza. W innych rachunkach Deciusza drukowanych w Pamiętniku warszawskim z r. 1815, wymieniono także wiele nazwisk rzemieślników polskich z czasów Zygmunta Augusta, które nie omieszkaliśmy w niniejszej pracy zużytkować. W r. 1600 był Jan Koza pilnikarzem w Krakowie. Piłę miał pierwszy wynaleźć Daedalos, któremu za myśl do tego wynalazku posłużyła szczęka zwęża, według której naśladował piłę z żelaza, którą drzewo piłował. (Klemm: Culturgeschichte). Rozmaite narzędzia kosztowały przy końcu XVIII wieku: siekiera dla wojska stalowa 6 złt., motyka 4 złt., łopatka holenderska 3 złt. (sąto ceny z fabryk Małachowskich w Końskich i Białaczewie). 

Wyrabiano także narzędzia gospodarskie w XVIII wieku: w Maleńcu majętności Jacka Jezierskiego, w Miednicy narzędzia żelazne, w Lubaszy Wielkiej na Polesiu i w Pomykowie; a z początku XIX wieku w Kuźnicach sprzętowych, w Pstrążnicy, w Błocie i w Berezowie blizko Suchedniowa, gdzie także wyrabiano narzędzia wojskowe, jak: bagnety, ostrogi, tasaki, podkowy, łyżki żelazne kute i inne naczynia blaszane; wreszcie w Dąbrowej około r. 1833 i w Warszawie we fabryce braci Ewans, a później Lilpopa i Ran, założonej w drugim dziesiątku XIX wieku; także i we fabryce rządowej w Warszawie na Solcu; w Białogoni pod Kielcami i w Drzewicy pod Opocznem. (Obacz także: Wyroby żelazne).

Nici

Nici wyrabiano w Radymnie w XVIII wieku.

Nożownicy

W r. 1513 mieli nożownicy w Kole nad Wartą osobny cech, potwierdzony przez Zygmunta I. W Krakowie był w r. 1448 Marcin Czech mieszczanin nożownikiem, a w r. 1565 tamże Paweł Priwel i Jakub Gębicki nożownikami. W Pabianicach niedaleko Sieradza ustanowił król Zygmunt August przywilejem z r. 1555 cech nożowników, także w Sochaczewie był w XVI wieku cech nożowników. W XVI wieku mieli w Krakowie nożownicy jednę basztę do obrony, musiała icłi zatem niemała liczba tam przebywać. Nożownicy byli także w Łucku w XVI wieku, a w Kętach w XVIII wieku. W Płocku był z początku XIV wieku jeden nożownik, a we Lwowie w r. 1827 było 5 nożowników. W Warszawie powstał w r. 1842 zakład wyrobów nożowniczy cli Schulera, którego roczna produkcia wynosiła około 10.000 rubli.