Nesen skatītās
Piesakies, lai redzētu lotu sarakstu
Iecienītākie
Piesakies, lai redzētu lotu sarakstu
Od wieku X. do wieku XIII.
§. I. Tab. A. Nr. I —IV.
Monety w czterech exemplarzach odmiennych Bolesława Chrobrego r.992 — 1025, jak tego dowodzi uczony Autor w opisie starych pieniędzy w Trzebuniu wykopanych w r. 1824, na karcie 43 — 62. i 207.
Strona główna przedstawia rękę opatrzności, w obwodzie perłowym pomięszane litery w rozmaitych odmianach, z których daje się ułożyć wyraz BOLISLAV.
Strona odwrotna pokazuje krzyż przyozdobiony półksiężycami, pomiędzy ramionami którego zawarte są, również bez porządku, litery oznaczające myncarza i miejsce bicia monety: Vrocislava Civitas? N. IV jest także w moim zbiorze, monety te nader rzadkie widziałem w zbiorach Konstantego Swidzińskiego i Barona Rastawieckiego.
§. II. Tab. A. Nr. V.
Brakteat. Osoba w majestatycznym stroju, na głowie korona, w prawej ręce jabłko królewskie, a w lewej berło; pod prawą ręką litery BE grzbietami z sobą złączone, pod lewą zaś OL; z tych liter początkowych wyrazu „Bole” wyczytać można Boleslav. Rysunek tej monety jest ten sam, jak Nr. VI. gdzie pod prawem ramieniem jest taka sama litera E. i litera B. podobna do przekreślonej litery D. jak na Nr. V. Jest to więc moneta bita w pierwszych latach panowania Bolesława II. Śmiałego od r. 1058 do r. 1079. Ten rzadki brakteat znajduje się w zbiorze b. pułkownika Przeszkodzińskiego.
§. III. Tab. A. N. VI —VII.
S. G. Osoba siedzi na majestacie, podobna do poprzedzającej, berło odmienne.
S. O. Napis w trzech liniach BOLEZLAUS. Nr. VII na S. G. jest nieco odmienny wpostaci, berle, i wporęczach tronu, podobnych do liter SS, a na S. O. litera Z innego kształtu. Są to dwa denary Bolesława II. Śmiałego, znane nam z opisu monet Trzebuńskich i z Czackiego, widziałem je także w zbiorach b. Uniwersytetu Alexandrowskiego w Warszawie, i Hrabiego Franciszka Potockiego. Trzy te monety obok siebie umieszczone, są niezaprzeczenie jednego monarchy, które okazują nam zarazem, jak widocznie się poprawiała z postępem czasu sztuka medalionerska.
§. IV. Tab. A. Nr. VIII —IX.
S. G. W trzech łukach zawarte litery, składają wyraz BOLEZLAV.
S. O. Rycerz na koniu z chorągiewką, z tyłu którego krzyż, oznaczający obrońcę wiary. Nr. IX odmiennego stempla, w miejscu krzyża jest litera A, wyraz Boleslav złożony z drobnych liter. Są to denary Bolesława II. Śmiałego, podług opisu monet Trzebuńskich.
§. V. Tab. A. Nr. X.
S. G. Rycerz W żelaznej koszuli, w prawej ręce trzyma dzidę Sgo> Maurycego, znak godności monarszej, a w lewej tarczę, która jest na tym moim exemplarzu przytartą, w około napis rozdzielony BOELZAV. Cesarz Otton III zjechawszy do Gniezna r. 1000 pod pozorem zwiedzenia grobu Sgo Wojciecha, gdy ukoronował Bolesława I. Chrobrego, ofiarował mu dzidę Sgo Maurycego, którą później następcy Bolesława I. często kładli na monetach, jako znak dostojeństwa monarszego.
S. O. W obwodzie perłowym brama kijowska o trzech wieżach. Denar ten wykopano wr. 1836 we wsi Sędziszowicach, w gubernii krakowskiej położonej, wraz z znaczną ilością monet Cesarzów niemieckich, Ottona III, r. 1002 i Henryka II. r. 1024, wielu Biskupów, niemniej monety angielskie Etelreda, węgierskie Andrzeja I. 1046 — 1060, Sgo Władysława Króla 1077 — 1095, oraz Kolomana 1095 — 1115, polskie Władysława Hermana 1079 — 1102 i Bolesława Krzywoustego 1102—1139, poniżej opisane. Porównawszy i zważywszy współczesność tego denara z monetami wymienionych monarchów razem znalezionemi, ośmielam się go przypisać Bolesławowi II. Śmiałemu 1058 — 1079, który go wybił w końcu swego panowania, gdyż rysy są kształtniejsze, jak na monetach tego króla poprzednio opisanych, a wszelako zbyt pierwotne, aby je można przyznać Bolesławowi Krzywoustemu, którego kształtniejsze monety tamże razem znaleziono (Tab. B. Nr. XXVI — XXXI) w bardzo znacznej ilości, gdy tymczasem rzeczonego denara w całym tym skarbie zaledwie parę widziałem exemplarzy.
§. VI. Tab. A. Nr. XI —XXIV.
S. G. W obwodzie perłowym popiersie, Wokoło którego napis:† VLADIZLAUS.
S. O. Brama krakowska o trzech wieżach, w obwodzie perłowym wyraźny napis: j- CRACOV. Nr. XII. kształtniejsza moneta, z takiemi samerni czytelniejszemi napisami, lecz bez obwodów perłowych. Nr. XIII i XIV. odmienne exemplarze tejże monety, popiersia różne, na jednym godne uwagi dwie gwiazdy pomiędzy literami składającemi wyraz: VLADIZLAUS † litery S odmienne, brania krakowska wydatniejsza, napis w obwodzie: CRACOV mniej czytelny. Nr. XV. Krzyż nad głową większy, popiersie wcale odmienne, pomiędzy literami gdzie niegdzie kropki dla ozdoby, a wszystkie litery wyrazu CRACOV poprzedzielane potrójnemi kropkami. Nr. XVI w wyrazie VLADILAU litera A i U dwa razy powtórzona, a w końcu przy krzyżu jest litera C oznaczająca CRACOV, z tyłu głowy kropki. Nr.XVII. napis:† VLADIZLAUS, w potrójnym ozdobnym obwodzie brama krakowska, a w około napis: † CRACOV. Nr. XVIII. taki sam, lecz z napisem VLADIZLAV. Te dwa ostatnie exemplarze znacznie się różnią od poprzedzających. Nr. XIX. i XX. w wyrazach VL.ADILAS litera I ma po obydwóch stronach krzyże, wokoło bramy cztery razy początkowe litery VO poprzedzielane krzyżami, których znaczenie łatwo rozwiązać można, decyfrując dalsze exemplarze, i tak: na Nr. XXI. widać już około bramy litery VOC, na Nr.XXII.† VOCE, reszta napisu zatarta, nad bramą kropki w półkolu oznaczające światłość (nimbus), wskazującą świętość miejsca; nareszcie na Nr. XXIII. S. G. wokoło popiersia napis: VLADILAUS kropkowany; S. O. brama, nad którą światło, oznaczająca Gniezno, gdzie grób Sgo Wojciecha, a wokoło wyraźny napis:† VOCEIKUS S. napis słowiańsko-łaciński, oznaczający Wociejka czyli S go Wojciecha. Jest to nowo odkryta moneta z tym napisem, który dotąd na żadnej monecie polskiej nie był widzianym w sposobie słowiańsko-łacińskim, lecz tylko po łacinie S. ADALBERTUS. Nr. XXIV. w około bramy nie ma napisu, lecz tylko kreski dla ozdoby. Te czternaście sztuk denarów Władysławowskich różnego stempla, znajdujących się w moim zbiorze, były znalezione w bardzo znacznej ilości w Sędziszowicach wraz zmonetami opisanemi pod §. V. i są niezaprzeczenie denarami Władysława Hermana 1086 — 1102, któremu byli współcześni Królowie Węgierscy: Sty Władysław i Koloman, a których monety tamże razem znaleziono, jak to już powiedziałem pod §. V. Exemplarze z napisem CRACOV, przedstawiają bramę krakowską i są bite w Krakowie, zaś te, na których jest Sty Wojciech wyrażonym, okazują bramę lub kościół gniezneński, jak to dowodzi światło nad krzyżami, wskazujące świętość grobu Sgo Wojciecha, i tamże są bite, gdyż nawet znaczna zachodzi różnica w stemplach z poprzedzającemu.
§. VII. Tab. A. Nr. XXV.
S. G. Dwie osoby zbrojne, jedna z nich trzyma dzidę Sgo Maurycego, znak dostojeństwa monarszego , w około obwód perłowy.
S. O. W obwodzie perłowym krzyż ozdobiony kropkami, .w obwodzie perłowym napis S. ADALB1BTUS, to jest S. ADALBERTUS, czyli Sty Wojciech, patron Polski; po literach mylnie położonych JB zamiast ER jest monogrammat złożony z liter TUS podobny do floressu, gdyż litera T nieco zatarta u wierzchu. — Autor opisu monet Trzebuńskich przyznał tę monetę Władysławowi Hermanowi, i mniejszą osóbkę poczytał za Bolesława,którego Władysław przybrał do rządów, powierzając mu Szłąsk 1095 — 1102, lecz zważywszy, że litery A,B, D,L, S, i krzyż są zupełnie te same, jak na monetach Bolesławskich Tab. B. Nr. XXVI — XXVII, ośmielam się ten denarek przypisać Bolesławowi III. Krzywoustemu 1102 — 1139, a osobę bez dzidy uznać Zbigniewem, który częścią królestwa do r. 1108 zarządzał. Podobny pieniążek znajduje się pod §. X.
§. VIII. Tab. B. Nr. XXVI. —XXXI.
S.G. Osoba siedząca na tronie, w prawej ręce miecz, a lewą ma wzniesioną do góry na znak władzy, w obwodzie napis: BOLZELAUS, którego litery są poprzedzielane punktami.
S. O. Krzyż ozdobiony kropkami, taki sam, jak na monecie poprzedzającej, w obwodzie napis: BOLZEAUS, poprzedzielany kropkami, litera L opuszczona. Nr. XXVII. to samo przedstawia, lecz w obwodzie napis: DIJCIS BOLEZLA z dodaniem krzyża, którego na Nr.XXVI. niema, na S.O, BOLZELAUS, litery poprzedzielane podwójnemi kropkami. Nr. XXVIII. zamiast miecza, jest dzida Sgo Maurycego, której ostrze wychodzi za obwód pomiędzy litery składające napis: †DUCIS BOLEZL. S.O. w obwodzie napis: † DENARIUS. Nr.XXIX.taki sam, lecz z mieczem , napis: BOLEZLA zupełniejszy. Nr. XXX. z napisem DENARIS, ozdoby z kropek pomiędzy literami takie same, jak na monecie Władysława Hermana pod Nr. XV. wystawionej. Nr. XXXI. z napisem DUENARIU † zapewnie mylnie wyrażonym, gdyż nie sądzę, aby miał oznaczać denar podwójny, bo wagą i wielkość tej monety jest ta sama, co poprzednich. Te sześć monet, które wystawiłem w różnych odmianach stempli, były wykopane w Sędziszowicach w bardzo znacznej ilości wraz z monetami, które opisałem pod §. V i VI, i są denarami Bolesława III. Krzywoustego. Pierwsza moneta polska wieków średnich dotąd nie znana, z wyrażaniem na niej wartości, gdyż dotychczas mniemano, że zwyczaj wyrażania na monecie jej rodzaju, wprowadził do nas dopiero Wacław II. Król czeski, którego pierwszy naśladował Kazimierz Wielki. Dobroć monety, jej wielkość, kształtność rysów i liter, różni się tak bardzo od znacznie mniejszej, i widocznie dawniejszej monety Nr. X. z tego samego źrzódła pochodzącej, iż niemożna obydwóch rodzai tej monety jednemu przypisać władzcy.
§. IX. Tab. B. Nr. XXXII
Brakteat przedstawiający osobę siedzącą na tronie, obok której stoi dzieła Sgo Maurycego, znak władzy monarszej, w obwodzie perłowym napis: BOLEZZLAUS. DU. Dux oznacza. Ten brakteat zdaje się bydź tego samego panującego, co poprzedzające denary..
§. X. Tab. B. Nr. XXXIII.
S. G. Dwie osoby obok siebie, jedna ma rękę do góry wzniesioną, jak na denarach Bolesławowskich §.VIII, na piersiach litera Z, druga trzyma dzidę Sgo Maurycego, oznakę monarszą.
S. O. W obwodzie około krzyża napis: BOLASLAV, a za obwodem w około S. ADLCALBIB: to jest S. Adalbertus.
Autor opisu monet Trzebuńskich przyznał tę monetę Bolesławowi 111. Krzywoustemu, kiedy brat jego Zbigniew miał udział w rządzie do r. 1108.
Podobną monetę opisałem już pod §. VII. na której jest ten sam napis końcowy ALBIB.
§. XI. Tab. B. Nr. XXXIV. — XXXVIII
Pięć różnych exemplarzy monety Bolesława III. Krzywoustego podług autora monet Trzebuńskich. Nr. XXXIV. S. G. Osoba ukoronowana siedząca na tronie, trzyma na kolanach goły miecz, w około napis rozdzielony: BOLEZLAUS. S. O. obraz Sgo Wojciecha, w około którego napis: S. ADALBERTUS, exemplarz ten znaleziony w Gembicach w xięstwie poznańskiem, jest opisanym w Erleutertes Preussen. Nr. XXXV. znacznie odmienny, litery drobniejsze, napisy: BOLEZLA, S.ADALBERTUS złożone z liter pomięszanych i nieczytelnych; z opisu monet Trzebuńskich. Nr. XXXVI. osoba odmiennej postaci, bez korony i miecza, wokoło napis: BOLAZAUS, ramy obrazu Sgo Wojciecha odmienne, napis: S. AALBERTUS, litera D. opuszczona, piąta litera dziwacznego kształtu jest monogrammatem złożonym z połączonych liter BERTU; z opisu monet Trzebuńskich. Nr. XXXVII. odmienny jest w moim zbiorze, miecz zatarty, napis BOLEZLAV, wokoło głowy Sgo Wojciecha, SADALBERTUS G, pod tą ostatnią literą jest kreska, oznaczająca skrócenie wyrazu zawartego w literze G, która oznacza Gniezno, miejsce grobu Sgo Wojciecha, lub bicia monety. Nr.XXXVIII. ten piękny i dokładny exemplarz, na którym miecz trzymany na kolanach i napisy BOLEZLAUS i S. ADALBERTUS są zupełnie wydatne, znajduje się także w moim zbiorze. Niedawno ta moneta była uważaną za bardzo rzadką, lecz znaleziona w Trzebunio, Gnieźnie, i Kruszwicy, dosyć się upowszechniła po zbiorach, wszelako wyraźne exemplarze, których jest mało, i z literą G są bardzo poszukiwane. Kilka takich monet widziałem także w zbiorach Hrabiego Franciszka Potockiego; Naczelnika Banku Segny; Ignacego Zagórskiego; b.Półkownika Przeszkodzińskiego.
§. XII. Tab. B. Nr. XXXIX.
S. G. Osoba siedząca, w obwodzie napis, w połowie zatarty VOLD X oznaczający Voldislaus Dux. Na exemplarzu,który widziałem wzbiorze b. Uniwer. Alex, w Warszawie, nabytym od Wolańskiego, osoba trzyma wprawej ręce miecz, który tu zdaje się bydź zatartym.
S. O. Biskup winfried, z krzyżem na szyi, błogosławi wzniesionemi rękoma, przy głowie litera P. oznacza Pawła, Biskupa poznańskiego, któremu Władysław Odonicz, Xiąże wielkopolski, nadał r. 1231 przywilej bicia monety w Krobi w Wielkopolsce. Ta moneta jest także opisaną w dziele: Maders critische Beitrage.
§. XIII. Tab. B. Nr. XL.
S. G. Osoba siedząca z mieczem w ręku, przy której zdaje się, że stoi druga osoba, w obwodzie perłowym napis: VOLDILAES, litery poprzewracane, a litera U zatarta.
S. O. Rycerz walczący ze lwem, na boku palma, może oznaka zwycięztwa.
Podług Madera ma to bydź moneta Władysława II. Płwacza 1139 — 1148. —W zbiorze Wolańskiego widziałem kilka exemplarzy.
§.XIV. Tab.B. Nr. XLI.
S. G. Przedstawia pamiątkę śmierci jednego z patronów polskich, albo Sgo Wojciecha, albo Sgo Stanisława, gdyż rycerz zabija mieczem upadającą osobę, wokoło znaki ozdobne, podobne do liter.
S. O. Orzeł porywa czworonożne zwierzę, w około podobne znaki. Ta moneta razem z poprzedzającą została wykopaną. Znajduje się w zbiorach J. Z. i b. Uniw. Alex. wWarsz.— Podług Madera, który ją opisał, jest z czasów Władysława II. Plwacza.
§. XV. Tab. B. Nr. XL11.
Osoba w stroju biskupim, przy którym jest palma, w obwodzie perłowym napis: S. ADALBERTUS, szósta litera jest monogrammatem złożonym z połączonych liter BER, a ostatnia litera jest monogrammatem z liter US. To monogrammowanie liter, podobne jak na monetach Bolesława III. Krzywoustego, czyni ten brakteat właściwym XII. wiekowi. Jest w opisie monet Trzebuńskich; widziałem go także w zbiorze Hr. Fr. P.
§. XVI. Tab. B. Nr. XLIII. —XLIV.
S. G. W obwodzie mała główka, w około napis: BLEZILUS, Nr. XLlV BOLZILAS.
S. O. Jeździec na koniu z chorągiewką, ztyłu którego litera S, często na monetach polskich natrafiana. Podług opisu monet Trzebuńskich, z czasu Bolesława IV. Kędzierzawego 1149 — 1173. Obydwa exemplarze są w moim zbiorze.
§XVII. Tab. B. Nr. XLV. — XLVII.
S. G. Popiersie z mieczem w prawej ręce, po bokach litery BB, w obwodzie napis: BOLEZLAUS, ostatnia litera jest monogrammatem z liter US..
Podobne postacie widzieliśmy już na denarach Bolesława III. Krzywoustego; na monetach monarchicznych obcych krain rzadko widzieć można miecz zamiast berła, lecz ponieważ monarchowie polscy od śmierci Bolesławca II. Śmiałego, do wstąpienia na tron Przemysława, tytułu królewskiego nie używali, i poprzestawali naxiążęcym, kładli na monetach w :miejscu berła miecz. Litery BB oznaczać także mogą Bolesława IV, który tu może dlatego trzykrotnie wymienionym został, iż był xiążęciem główno panującym, gdy trzej jego bracia Mieczysław 111. Stary, Xiąże wielkopolski, Henryk, Xiąże sandomierski i lubelski, i najmłodszy Kazimierz II. Sprawiedliwy winnych częściach Polski rządzili, aktorzy na S. O. tej monety zdają się bydź wystawionemi w postaciach siedzących za stołem. Osoba w środku siedząca oznacza może Mieczysława, z prawnej strony Henryka, a z lewej osóbka najmniejsza, najmłodszego Kazimierza. Jest to więc moneta Bolesława IV. Kędzierzawego 1149 — 1173. Na Nr. XLVI.I w miejscu liter BB są dwa krzyże, a na Nr. XLVII litery SS, które może umieszczone są przy postaci Bolesława, dla wspomnienia patrona Polski Sgo Stanisława. — Autor opisu monet Trzebuńskich przyznał tę monetę temuż panującemu. Ignacy Potocki w T Rocz. b. Tow. P. N. przeciwnie utrzymuje, i usiłuje dowieść, że moneta ta jest Bolesława Krzywoustego.
§. XVIII. Tab. B. Nr. XI. VIII.
Brakteat przedstawiający osobę w majestatycznym ubiorze, w odcinku napis w półkole: DLX CAZIM, to iest Dux Cazimirus. Brakteat Kazimierza II. Sprawiedliwego 1178 — 1194. jest opisany w Czackim, w opisie monet Trzebuńskich, znajduje się w zbiorze J. Z.
§. XIX. Tab. B. Nr. XLIX —LI.
S. G. Rycerz w zbrojnej postaci, w prawej ręce miecz, a w lewej tarcza, po bokach rozdzielone litery CZ początkowe wyrazu Cazimirus.
S. O. Sty Woyciech w prawej ręce trzyma pastorał, a w lewej księgę ewangelii, wokoło obwodu znaczki dla ozdoby. Jest to moneta Kazimierza II. Sprawiedliwego, równie jak poprzedzająca; Nr. L. nieco odmienny exemplarz, widać na nim przy głowie tylko literę C przewróconą, nad którą jest gwiazda, na Nr. LI. litera Z, litera zaś C zdaje się bydź zatartą, w miejscu księgi jest krzyż podobny do lilii; autor opisu monet Trzebuńskich uważa to za miecz. Monety te znajdują się w moim zbiorze, oraz u J.Z. K. S. Mader.
§. XX. Tab. C. Nr. LII
S. G. Popiersie, nad głową kropki oznaczające może świętość; w obwodzie perłowym napis: Z zamiast S ADALBUSTUS, ostatnia litera jest złożona US, to jest: S. Adalbertus.
S. O. Osoba przyklękająca z mieczem w ręku, w obwodzie perłowym . napis zatarty: VOZL — † to jest Voldizlus czyli Vladislaus, kreska na końcu przed krzyżykiem oznacza skrócenie wyrazu. Ta moneta zdaje się bydź z czasów Władysława 111. Laskonogiego 1231. Jest opisaną w zbiorze Trzebuńskim. Kilka brakteatów, bitych tym samym stemplem, widziałem w zbiorze Wolańskiego, nabytym dla b. Uniw. Alex, w War. na jednych była odbitą S. G. tej monety, a na drugich S. O.
§. XXI. Tab. C. Nr. LIII.
S. G. Popiersie z boku W koronie, w ręku miecz, z tyłu głowy litera Z, która się często okazuje na monetach Piastowskich średnich wieków.
S. O. Trzy wieże o trzech kopułach, znak miasta. Moneta ta, którą mam w kilku exemplarzach, zdaje się bydź z wieku XIII, może Bolesława V. Wstydliwego.
§. XXII. Tab. C. Nr.LIY.—LXII. i Tab. D. Nr.LXIII. — LXIV.
Rolnik ze wsi Gromjce, ekonomii Mąkolin, kopiąc fundamenta do domu mieszkalnego, natrafił d. 15 Kwietnia 1834 r. na naczynie gliniane, w którem znajdowało się 358 sztuk brakteatów bitych w podłem śrebrze. Brakteaty te wzięte pod rozwagę, zdają się bydź wszystkie z jednej epoki, jak to okazują ich powierzchowne cechy, niema] jedną wykonane ręką, wszystkie są jednej wagi i wielkości, a wszelako rozmaitych stempli, co dowo- . dzi, że pochodzą z czasów częstego przebijania monety, jak to miało miejsce za Mieczysława III. i Bolesława V. Wstydliwego, kiedy częstokroć po kilka razy na rok przebijano monetę, dla zysku skarbu, z wielką szkodą ogółu. Kadłubek edyc. Lipskiej na karcie 753 jasne tego daje dowody.— Za Leszka I. Białego stan menniczny jeszcze się bardziej pogorszył, co spowodowało Papieża Inocentego III, iż pisał zażalenie do Leszka, że ponieważ „ex consvetudine regiohis usualis moneta per annum tertio renovetur „świętopietrze z powodu zwłoki było płaconem w najgorszem śrebrze (Narusz. IV. 171.). Za Bolesława V. Wstydliwego 1227 — 1279, nie musiało się dziać lepiej, jak to okazują monety Mąkolińskie, na których w miarę zmiany dodawano po kropce dla łatwiejszego rozróżnienia. Nr. LIV. brakteat, na którym litera B, przy której trzy kropki, oznaczająca Bolesława. Nr. LV. brakteat z koroną podobną jak na brakteacie Kaźmirza Nr. XLVIII. Nr. LVI. brakteat, na którym brama krakowska z orłem, wieże o trzech kopułkach; były także exemplarze z podobną bramą, lecz wieże miały po jednej kopule, a w miejscu orła był krzyż, były to brakteaty krzyżackie współczesne Bolesławowi V. równie jak i te, które wystawiłem na Tab. D. Nr. LXIII.— LXIV, a które tamże razem znaleziono. Nr. LVII. w czworoboku oznaczającym mo że gród czyli miasto, jedna kropka. Nr.LVIII. z trzema kropkami, Nr. LIX z trzema kropkami odmiennie polożonemi, Nr. LX. z czterema kropkami. Nr. LXI. z jedną kropką i czworobokiem przedzielonym na dwie równe części, Nr. LXII. brakteat, na którym gwiazda, krzyż, i księżyc, znaki pospolite na monetach Piastów. — Wszystkie odmiany są w moim zbiorze.
§. XXIII. Tab. D. Nr. LXV.
Dwie osoby siedzą za stołem, jedna trzyma kulę ziemską, nad którą gwiazda, na stole litery LVZZC oznaczające braci Xiążąt kujawskich, Leszka Czarnego, Władysława Łokietka, Ziemomysła, Ziemowita i Kaźmirza. Brakteat ten jest więc bitym pomiędzy rokiem 1268 a 1279 podług opisu monet Trzebuńskich.
§. XXIV. Tab. D. Nr. LXVI. — LXIX.
Cztery exemplarze różnych stempli monety Leszka II. Czarnego 1279 —1289.
S. G. Dwie osoby siedzące za stołem, przy których nogach jest krzyż, trzymają kulę ziemską, nad którą trzy kropki; są to może dwaj starsi bracia Leszka Czarnego, Ziemomyst, Xiąże łęczycki, i Władysław Łokietek Xiąże sieradzki.
8. O. Rycerz z chorągwią i tarczą, po bokach którego gwiazda i krzyż. Nr. LXVII. podobny rycerz, przy którym litery LEŻU oznaczają LEZCUS, czyli LESCUS, gdyż tylko dla skrócenia opuszczono litery CS uzupełniające wyraz. Pierwsza litera, podobną do przewróconego A, jest rzeczywiście monogrammatem złożonym z liter LE, litera E. w górnej części nie wykończona, robi całą figurę podobną do litery F. lub A - przewróconego. Nr. LXVIII. i LXIX. takie same monety odmiennego stempla, bez napisów, na jednej litera S. przy rycerzu, zwykła monetom Piastów. Są w moim zbiorze.
§. XXV. Tab. D. Nr. LXX
S. G. Lilia florentyńska przedzielająca napis, będący wokoło niej: WENCESL. DUX. P
S. O. Sty Jan Chrzciciel w całej postaci, w pontyfikalnym ubiorze, 1 wokoło głowy jasność, prawą ręką błogosławi, a w lewej trzyma berło zakończone krzyżem, z prawej strony głowy orzeł polski; w około napis rozdzielony: S. JOHANNES. B. Napisy literami greckimi. Jest to du- ’ kat Wacława, bity w czystem złocie, bardzo rzadki, nabyłem go w r. 1830 c za złp. 90. Wielu numismatyków idąc za bardzo mylnem zdaniem Koehlera (Vollstandiges Ducaten Cabinet), przypisują ten dukat Wacławowi Xięciu płockiemu, zmarłemu r. 1330, albowiem Xiążęta mazowieccy nigdy oddzielnej monety nie bili, (Czacki) i Mazowsze tern się tylko różniło od reszty Polski, że zachowywało inny sposób liczenia, gdyż na grzywnę liczyło groszy 20, a nie zaś, jak liczono w królestwie, groszy 48. Ze dukat ten nie jest Wacława, Xięcia płockiego, i to za tein przemawia, iż nie znamy dotychczas i. złotej monety bitej w Polsce przed Alexandrem Jagielończykiem. Lecz porównajmy ten dukat z szerokim groszem czeskim Wacława II. czeskiego i polskiego króla, a zobaczymy na nim prawie tenże sam kształt liter wykonanych ręką ówczesnego artysty, lecz niepolskiego, gdyż u nas przemysł i sztuka były w kolebce, a tymczasem za granicą już na wysokim stopniu 9 doskonałości; dlatego też dukat ten jest kształtniej zrobionym, jak monety polskie później wybite w Polsce za Kaźmirza W., Ludwika, Jagiełłów. — , Gryfina, wdowa po Leszku Czarnym, ustąpiła Wacławowi II. Małą Polskę r. 1291 (Bielski T. I. k. 169.) gdy tenże nie był jeszcze koronowanym na Króla czeskiego, albowiem koronacya czeska odbyła się r. 1297, a na królestwo polskie koronowanym był r. 1300, nic więc dziwnego, że nie będąc jeszcze, Królem, a posiadając część Polski, używał tytułu Dux Poloniae, jak jest z wyrażonem na niniejszym dukacie. Ze zaś litera P. oznacza Poloniae, przemawia za tern orzeł polski przy głowie Sgo Jana na str. odw. Czeski historyk Hayek powiada, że Wacław sprowadziwszy z Florencyi monetarza kazał bić monetę złotą, którą z tytułem czeskim nigdzie natrafić niemożna, ie i dopiero następcy Wacława bili dukaty z tytułem czeskim, i lwem umieszczonym w miejscu orła przy głowie Sgo Jana. Wyobrażenie lilii florentyńskiej na monetach, było naówczas zwyczajem prawie w całej Europie.
Wacław był pierwszym, który wprowadził do Polski używanie liter gotyckich do monet, poszli zanim następcy, wzgardzono zupełnie wyraźnemi i łatwo czytelnemi literami łacińskiemi, których używano w Polsce do monet od najdawniejszych czasów, jak to dowodzą monety Bolesławowskie z wyobrażeniem Sgo Wojciecha i dawniejsze. Zwyczaj ten trwał aż do Zygmunta I. który jeszcze bil półgroszki litewskie i koronne z literami gockiemi, lecz je wkrótce zarzucił, i na nowo wskrzesił litery łacińskie.
§. XXVI. Tab. D. Nr. J.XXI.
S. G. W środku korona ozdobna, w około której, między dwoma perłowemi obwodami, napis w dwóch wierszach:† WENCEZLAUS. SECUNDUS. † DEI: GRATIA: REX: BOEMIE.
S. O. Lew czeski, w obwodzie perłowym napis: GROSSI: PRAGENSES † litery gockie. Grosz szeroki pragski, który liczono na kopy. Moneta ta, jako też i niżej opisana, jest czeską, lecz gdy naówczas nie bito dla Polski oddzielnej monety, a ta była przyjętą za krajową, i sprawiła nadal wielką reformę w numismatyce, gdyż służyła za wzór, i dała początek groszom Kazmirza Wielkiego i jego następcom, przeto ją tu umieszczam.
§. XXVII. Tab. D. Nr.LXXII.
S. G. Korona, w obwodzie perłowym napis: j- W: 1:1:R: BOEM: oznacza Wenceslaus II. Rex Boemiae. Na niektórych exemplarzach tylko WENZ BOEM —
S. O. Lew czeski, w obwodzie perłowym napis: f PRAG: PARVI. oznacza Parvi Grossi Pragenses. To jest mały grosz pragski, czyli półgroszek. Rzadki. Są jeszcze inne półgroszki przedstawiające na S. G. koronę, w obwodzie perłowym napis: WENCEZLAUS. SECUNDUS -f, na S. O. lew czeski otoczony obwodem perłowym. Litery gockie. W średnicy linii i pół. Ten numismat widziałem w zbiorze P. P. lecz sądzę, że jest późniejszego fabrykatu, i że nieistniał wcale, wprawdzie jest bitym, lecz zdaje się bydź tylko wyciętym środkiem z całego grosza. Adauctus Voigt w swem dziele: Beschreibung der Boehmischen Muenzen, przedstawia nam tę monetę w sztychu i opisie, przeto zdaje się ją uznawać za rzeczywistą.
Nader ważne nowe odkrycia, zaszłe po odbiciu pierwszych tablic mej numismatyki, zniewoliły mnie do wygotowania piątej tablicy monet wieków średnich oznaczonej literą E, która, jako dodatkowa, obejmując nieznane dotąd monety z różnych epok, ma służyć do uzupełnienia poprzednich tablic.
§. XXVIII. Tab. E. Nr. LXXIII. -LXXIV.
S. G. Ręka opatrzności, w obwodzie perłowym napis: BOLASLAV. † można tez czytac BSUCISLAV †.
S. O. Krzyż przyozdobiony półksiężycami, jak na monetach opisanych pod §. I. Na jednym napis w około: VSEBOR † a na drugim VSESJJQR † Dwa exemplarze tej monety, które posiadam z daru Franciszka Gruenbauma, bankiera krakowskiego, zostały znalezione na Szląsku w roku zeszłym, i zdają się bydź z czasów Bolesława III. Krzywoustego, kiedy Wszebor, Wojewoda sandomierski i Hetman, miał niejako władzę namiestniczą w kraju, i dlatego może był wyrażanym na monecie; gdyż moneta ta nie zdaje mi się bydź czeską Bsucislava, czyli Brzecisława I lub lI-go Xiążąt czeskich, albowiem porównywając je z czeskiemi, (OpismonetTrzebuńskich karta 198.) okazują się wcale odmienne i nie mające nic wspólnego z takowemi. Że zaś są dalszym ciągiem monet umieszczonych na Tab. A. Nr. I. — IV. nie podpada żadnej wątpliwości, gdyż na Nr. IV. widać litery początkowe VSE wyrazu WSZEBOR, które, dla braku naówczas innych całkowitych exemplarzy, autor opisu monet Trzebuńskich nie mógł nieomylnie odgadnąć.
§. XXIX. Tab. E. Nr. LXXV.
S. G. Orzeł ukoronowany, w około napis: SEMOVITUS.
S. O. Krzyż lub gwiazda, nad którą korona, wokoło: DUX PLOC.
Ta nieznana dotąd moneta Ziemowita,Xięcia płockiego, zmarłego r. 1426, który miał zaślubioną Alexandrę, siostrę Władysława Jagiełły, znajduje się w zbiorze Maxymiliana Bartynowskiego, Sędziego Najwyż. Instan. w Krakowie.
§. XXX. Tab. E. Nr. LXXVI.
S. G. Popiersie ukoronowane w zbroi, z berłem w ręku, wokoło napis przedzielony: VLADISLAVS.
S. O. Pogoń, wokoło napis: D. (ei) G. (ratia) R. (ex) LIT. wyrazy środkowe Poloniae i Magnus Dux zatarte. Denar Władysława Jagiełły. Jest w zbiorze M. Bartynowskiego.
§. XXXI. Tab. E. Nr. LXXVII.
S. G. Orzeł ukoronowany, w obwodzie perłowym napis: MONETA. KAZIMIRI. D. G.
S. O. Korona, pod którą litery myncarza: T. M. w obwodzie perłowym: REGIS. POLONIE. K. (oronati) . † Półgroszek Kaźmirzą Jagielończyka, ze zbioru M. Bartynowskiego.