Nesen skatītās
Piesakies, lai redzētu lotu sarakstu
Iecienītākie
Piesakies, lai redzētu lotu sarakstu
1548-1572 w Koronie — w Litwie zaś już od r. 1511.
§. 93. Tab. 7. Nr. 117.
S. G. Popiersie zbrojne, ukoronowane, w prawo obrócone; w obwodzie perłowym: SIGIS. AUG. REX. POLONI. M. D. LIT. rok 1555 w skróceniu.
S. O. Herb Gdańska; w obwodzie perłowym: MONĘ. NO. AUR. CIVI. GEDANENSIS. †
Dukat gdański. W Czackim jest z r. 1550.
§ 94.
S. G. Popiersie zbrojne ukoronowane, w lewo obrócone, włosy krótkie, broda duża; w obwodzie: SIGIS. AUG. REX. POLO. D. (ominus) PRUS.
S. O. Herb Gdańska; w obwodzie; MONĘ. NO. AUR. CIVI. GEDANEN. 1555. Lilia.
Dukat gdański z tego samego roku, lecz odmiennego stempla.
§ 95. Tab. 8. N. 118—119.
S. G. Popiersie zbrojne, ukoronowane, przedzielające napis będący w około: SIGIS. AUG. REX. POLO. M. D. LITV.
S. O. Tarcza sześciopolowa, na której jest: orzeł polski, pogoń litewska, anioł herb kijowski, niedźwiedź stojący na dwóch łapach, herb żmudzki, krzyż, herb Wołynia, a w środku herb mediolański Sforcyów. U góry nad całą tarczą mitra przedzielająca rok 1547; w obwodzie: MONĘ. AURĘ. MAG. DUCA. LITV.
Dukat litewski, jest w kilku zbiorach. Nr. 119 jest taki sam dukat z roku 1565. lecz odmiennego stempla. Bardzo rzadki, płacono za niego po 150 Zip.
§. 96. Tab. 8. Nr. 120.
S. G. Bok 1568. przedziela popiersie ukoronowane, z długą brodą; w obwodzie laurowym napis: SIGIS. AUGUSTUS. D G. REX. POLONI. MAG. DUX. LITYA. krzyż liliowy.
S. O. Pogoń, pod którą herb Jagielloński, w obwodzie laurowym: MONETA. MAGM. DUCATUS. LITVAN. 10. FLOR, (cni) AUR. krzyż liliowy.
Pieniądz złoty dziesięcio - dukatowy, jest w zbiorze Hr. Fr. P. i w Lengnicha Ben. Nachrichten etc.
§. 97. Tab. 8. Nr. 121.
S. G. Popiersie ukoronowane, w zbroi, głowa duża, broda krótka, ko-1 rona wchodzi w obwód; głowa dzieli liczbę roku 1547. tak, iż ta jest wyrażoną na środku talara. W perłowym obwodzie napis: SIGISMUNDUS. AUG. REX. POLO. M. D. LI.
S. O. Pięć tarcz wyciętych, w ten sposób ułożonych, że w środku jest tarcza z orłem polskim, a nad nią duża korona, w około zaś następujące cztery tarcze formujące półkole: litewska, ruska, pruska, austryacka. W obwodzie perłowym napis: DEUS. IN. VIRTUTE. TUA. LAETABITUR. REX. — Jest u mnie
Talar ten wykopano razem z talarami Zygmunta I. pod §. 59. Tab. 5. Nr. 77. opisanemi. Vollstandiges Thaler- Cabinet z r. 1747. pag. 120. obejmuje także ten talar, który nam dotychczas tylko z tego opisu był znanym- Nabyłem go za Zip. 140.
§. 98. Tab. 8. Nr. 122—123.
S. G. Ukoronowana cyfra połączona S. A. rozdzielająca rok 1. 5. 6. 4. oznacza Sigismundus Augustus; pod cyfrą liczba wartości XXX g roszy. To wszystko otoczone wieńcem laurowym.
S. O. W wieńcu laurowym tarcza sześciopolowa jak w §. 95
Talar bity podług ustawy z r. 1528. Jest u mnie, nabyłem go za zip. 108. Nr. 123. jest taki sam talar, lecz odmiennego stempla na stron: głów: bo z popiersiem. Jest w zbiorach Hr. Fr. P. i P. P. zjawił się r. 1837. w Warszawie, wprawdzie bity, a dotychczas jednak nam nieznany, ponieważ zaś nie można wykryć, gdzie został znalezionym, lub skipi rzeczywiście pochodzi, i okoliczność ta jest tajemnicą, przeto zdaje się bydź nowym fabrykatem.
§. 99.
S. G. Popiersie zbrojne, ukoronowane, broda długa, spiczasta, rozdwojona; popiersie otoczone wieńcem laurowym.
Ś. O. W takimże wieńcu laurowym, ukoronowana, i połączona cyfra Zygmunta Augusta S A. rozdzielająca rok 1565. pod którą jest liczba wartości trzydziestu groszy.
Talar inflantski podług Madaja Vollstan. Thaler-Cabi: 2 Th. p. 134. Ten talar jest mi nie znanym, lecz że Zygmunt August bił talary inflantskie, jest rzeczą niezaprzeczoną, jak to dowodzi ordynacya menniczna z r. 1570. (którą poniżej umieszczam) dana Walentemu Iberfeldowi, sekretarzowi, i Jakóbowi Hinczy, na bicie w zamku kirchohnskim z grzywny klipingów dziesięć „każdy kliping ma bydź ważności szweigrzywien rygskich cztery, a polskich groszy trzydzieści." Talary te trzydziesto-groszowe nazwane klipingami, inaczej Chodkiewiczowskiemi, były bite na zapłacenie zaległego żołdu najemnej załodze parnawskiego zamku. W rok później uznano potrzebę bicia, obok talarów, drobnej monety, w skutku czego wydał Zygmunt August drugą ordynacyi, nakazującą bicie jeszcze czterech rodzai drobnej monety inflantskiej, a zamieszczoną w mem dziełku w właściwem miejscu.
ZIGMUNTH AUGUST etc.
Oznaimuiemy tym Jestem nassym, wssem w obecz i każdemu z ossobna komu to wiedziecz naliczy, Jsz który zamek nas Pernawę w ziemi Inflanthskiei wierzący z rąk nieprzyiaczielskich wziąwsy dlia wssehakiei niebespiecznosczi, ludzie służebne na nim zostawicziesmy byli roskazali, tedy od czassu nie małe czi ludzie Niemieccy rożnych narodów to iest Raitarow Niemieezkich jeznych koni czterzystha, a knechtów piessych stho przesz czas niemały od kilku liath służyli, a prze niespossobnoscz Skarbu nassego zaplata żołdu ich zasłużonego dochodzicz i placzona bydź nie mogła, thedy gim niemała summa pieniędzy thego zasłużonego ich od nasz przychodziła, której zaplathy oni częstokrocz pilnie z wielkim uszilowaniem u nasz się odmawiali, i gdzieby ich zapłata nie doszła, tedy z onym zamkiem nassym Pernawskim do kogo innego skądby zapłatę szwą otrzymacz mogli obroczicz się i podacz chczieli. A tak my uwazaiącz tho czo nam i Rzeczypospolitei państw nassych, na thym zamku Pernawskim, iako na nieposliednieiszym i portownym w ziemi Inflanthskiei naliczy pilnie o tym iakoby z rąk tych liudzi służebnych wyswobodzon był, obmysliwaiącz, a prze niespossobnoscz na ten czasz skarbu nassego onyin liudziom służebnym zaplathy ym powinien uczynicz nie mogącz, użyliśmy W tym Secretarza nassego Sliachetnego Valentego Jberfeltha, yzby on takową summę czym by szię zasłużone przerzeczonych liudzi na zamku pernawskim zaplaczicz mogło szam z ossoby szwei spossobiwssy, ym zaplaczil y on zamek nasz wyszwobodziwszy do tego czassu póki iemu summę pieniędzy, którą tym liudziom służebnym wyda od nasz albo od Rzeczypospolitei państw naszych zaplaczona bendzie w possessiei swęi miał iakosz ku porachowaniu tego czo szie onym liudziom szluzebnym w zapłatę przychodziło, deputowaliszmy byli pewnych Commissarzow naszych, to iest, Urodzonych Josta Fistemberka Kieskiego Ottona von Ungarn Treideskiego Cąstelląni, a Jana Grodowskiego, Czywonia Dirwanskiego i Reperthussa Gilderaselem Doctora i Secretarza nassego, którzy Commissarze nasse wyssei mianowani do onego zamku pernawskiego ziechawszy, s tymi liudzmi służebnymi, z każdym z ossobna o tho się porachowali, jako wiełie komu z inch żołdu ich zasłużonego nięplaczono było dostatecznie w regestra szwe spissali, czego wssytkiego cżo my 'zasłużonego ich przychodziło z obrachowania tych Commissarżow nassych summy pieniędzy około czterzech krocz sta tyszięczy złotych polskich, czo ym za kilka liath nięplaczono okazało szie. Gdzie Valenty Oberfelt według postanowienia z nami udzialanego i wedle porachowania Commiszarżow nassych ćzyniącz zapłatę onym liudziem służebnym wydal wlassnych pieniędzy szwych przesz dwa krocz sto tyszięczy złotych, a iescze gim in resta winno zostało, oszmdziesziąth i dwa tysziącza złotych, czo szerzei i dostateczniei w regestrach tych Commiszarzow nassych iest opissano. I gdżysz iescze tak wielka summa pieniędzy ym winna została, aberforth w tym szię nam opowiedział, ysz iusz z maiętnosczi szwei nie maiącz od nasz i od Rzeczipospolitei pewnego okazania zapłaty za summę szwą pierwei wydaną wieczei pieniędzy wydawacz niechczial, oni tesz liudzie służebni wyssei mianowani besz ostatka zapłaty zasłużonego swego z onego zamku nassego pernawskiego scziągnicz niechczieli za którym niescziągniemem ich, im daliei, tym wietsza summa, to iest na każdy miessiącz więczei nisz po czterzy tyssiącze Talerow długu przybywa, a czo inssego, ysz oni iako liudzie rożnych narodów czudzoziemsczy w tym szie słyssecz dali, ysz gdyby gim resta zaplathy zasłużonego ich rychło oddana nie była, od kogo inego tę summę przyiąwssy, on zamek nasz pusczicz chcziełi. My tedy takowym wielkim i niebespiecznosczią, ktoreby za onym zamkiem gdzieby (czego Boże uchowai) od nas odyscz miał, na Rzeczpospolitą przypascz mogli, zabiegaiącz, a inakssego poratowania ku wyswobodzeniu ie uczynicz nie mogącz, przykładem insych panów Chrzesczianskich, którzy pod czaszem walki za nie spossobnosczią Skarbów, Minczą abo monetą Klipingami mianowaną nieiakie poratowanie potrzebam wojennym czynicz zwykli, ktorego tesz w takowei mierze i Kroi Sweczki w ziemi Inflanczkiei używał, i monetę Klipingową w zapłatę Służebnych dawał, A ktemu ysz tesz w miesczie głównym w ziemi Inflanthskici miasto Riskie mynczę szwa kuią, chczącz tym rychliwssą zapłatę onym liudziem służebnym pernawskiin uczynicz, takoweszmy postanowienie z stymze wyssei mianowanym Secretarzem nassym Valentym Iberfeldem, a służebnikiem nassym lakubem Hinczą uczynili, ysz oni mają własznym nakładem i kostem szwym i z srzebra swego przeminczowacz w ziemi .Inflanczkiei w zamku nassym Kiercholnie na monetę Klipingową dwadziesczia grzywien srzebrza fani, a w kazdei gotowei grzywnie która na Kiplingi minczowana bendzie ma bydz srzebra fani Kipingow dziesziecz, a miedzi lottowszescz, a s takowei grzywny ma się wyminczowacz Klipingow dziesiecz, każdy Kliping ma bydz ważnosczi szwei grzywien Riskich czterzy, ą polskich grossy trzydzjęsczi, Czego izby pod ten sroth y: pagamenth ty Klipingi minczowane byli, Probierz i Myiićżmistrz nasz któremu to zlieczimy dogliądacż bendzie, na których Klipingach Inaią bydz bite znaki, ktoresmy ossobliwie od inssych Myncz nassych IberfeltoWi i Hinczy podali, a od tych dwudziestu tyssięczy grzywien Srebra fani które oni przeminczuią wytrącziwssy, i defalkowawssy Wssytkie nakłady onera et impensa tei Spranie myncznei naliezącze na swą skodę maią i bendą powinni ku pożytkowi nassemu zaplaczicz osmdziesziąt szescz tyssięczy szescz seth szesczdziesziąth szescz złotych, i grossy dwadziesczia liczby polskiei, s ktorei pomienionei summy maią Valenti Iberfelth a Jakub Hincza, ręstę czo iescze liudziom służebnym periiawskim zasłużonego ich przychodzi zaplaczicz, A ostatek tei summy pomienionei która od dwudziestu tyssięczy grziwien srebra fani ku pożytkowi nassemu iako się wyssei pomienilo przyyscz ma, Thenze Iberfelth w summie pieniędzy szwych którą na zapłatę liudziom służebnym pernawskim wedlia tćiadomosćzi Commissarzow nassych pierwei wydał, ma wtręezicz, także czobikolwiek na zapłatę tych liudzi służebnych z Skarbu nassego Corony polskiei, abo z iakichkolwiek dochodow Skarbu Wielkiego X. Litewskiego naliezączych przes ręczę Iberfeltowe na odprawę tych liudzi pernawskich wydano i czokołwiek zamków i imion nassych w ziemi Inflanthskiei liczących tym ossobam którzy na Pernawie służyli bendzie zawiedziono tho wszytko przy ostatecznym porachowaniu w tę summę która szie przesz Iberfelta tym liudziom służebnym periiawskim placzi, porachowano i położono bycz ma, I stegosz porachowania te imiona które się thcrasz liudziom służebnym pernawskim w zapłatę zawiodą, tąsz monetą Klipingową ony wykupicz maią: Wssakosz thy wszytki sprawy Miniczne sprawowacz i fuzią czynicz maią, z wolią i wiacłomosczią Urzędu od nasz na to przełożonego, y przy Probierzu i Mynczmistrzu nassym, A czo tesz statek Mynczny i budowanie thego zamku nassego Kiercholmi ku tei sprawie Mynicznei według potrzeby zgotowacz potrzeba bendzie, a oni na to czo rownego a słusznego pieniędzy s tei sprawy Minicznei iako wyszei mieniono przychódzączych wyłożą, to za słusznym uwazeniem maią gim bydz wytrąezono, A zęby szię cżi wyszei pomienieni poddani nassy dlia tei sprawy Mynicznei za wydaniem szwych pieniędzy na srebro, abo na inne potrzeby zadnei skody nieóbawiałi, tedy my obieczuiemy i przyrzekamy gim i potomkom ich tym listem nassym za nasz i za nasse potomkiemy gdżieby ta Sprawa Mynczna przez nasz; za budowana abo zatrudniona bydz miała, ze gim te wszytkie skody, które oni słusznie pokazą nagrodzicz mamy, A gdyś ta sprawa Mynczna ku gwaltownei a piłnei potrzebie dlia ostatecznei odprawy pernawskiei iest od nasz postanowiona, tedy bendączy pomienieni sprawczy nassy powinni wsseliaką pilnoscz miecz, zęby krom omieskania sprawowano i foldrowano było, chczącz tesz zęby przerzeczeni poddani nassy i słudzy, jakimkolwiek obyczaiem w tei ze sprawie nie byli omięskani i zatrudnieni, tedy nie mamy, ani chczemy nikomu żadnego stanu i zawołania człowiekowi dozwaliacz, ani dopusczacz przerzeczonei ziemi nassei Inflantskiei, takowei ani zadnei inssei Myncze mynczowacz, dokąd ony wyssei pomienioną summę przemynczują, ossobliwie gim to varuiemy, ysz nikomu przy nich w tym pomienionym zamku Kiercholnie minczowacz dopusczacz nie mamy, I iesliby kto przedtym abo napotym od nasz jakiekolwiek listy na to wyprawił, weeding onych sprawowacz się powinni nie bendą, czo wszytko i każda rzecz z ossobna tak w czalie pewnie a gruntownie pelnicz i trzymacz słowem naszym Kroi: i listem tym gim obieczuiem y na czo ku wieczei wierze i szwiadecztwu ręką własną list ninieszy podpiszaliszmy i pieczęczią naszą korony polskiei zapieczętowaczieszmy roskazałi. Dan w Warszawie dnia 28 Miesziącza Septembra. Roku 1570.
Sigismundus Augustus Rex subscripsit.
§. 100. Tab. 8 Nr. 124.
S. G. W obwodzie ozdobnym popiersie zbrojne, ukoronowane, broda krótka, w prawej ręce trzyma berło, a w lewej czekan, w około napis: SIGISMUNDUS. AUG. D. G. REX. POLON. MA. D. LIVAN.
S. O. Herb Gdańska, pod którym rok 1567; w obwodzie perłowym napis: MONETA. NOVA. CIVITATIS. DANTISCI.
Talar gdański, nadzwyczaj rzadki, może unikat, w r. 1727 znajdował się w Królewcu w zbiorze Lubeckim, teraz zaś jest w zbiorze Reichla w St. Petersburgu. Jest opisanym w Erleutertes Preussen, i w Lengnichu.
§. 101. Tab. 9. Nr. 125.
Półtalara z r. 1546 tego stempla jak talar opisany pod §.97 Nr. 121. Jest w zbiorach Hr. Fr. P. i P. P., bity, lecz nie można ręczyć za jego autentyczność, nie znajdujemy go bowiem opisanym w żadnem dziele, a tem bardziej podlega wątpliwości, że się w r. 1836. z wielu innemi fabrykatami pokazał.
§. 102. Tab. 9. Nr. 126.
S. G. "W perłowym obwodzie popiersie ukoronowane, zbrojne, rozdzielające rok 1564, broda długa, w około napis zamknięty ozdobnym obwodem; SIGISMUNDUS. AUG. REX. POL. M. D. LI.
S. O. Tarcza sześciopolowa jak w §. 95.
Tab. 9. Nr. 127
S. G. Cyfra Zygmunta Augusta przedzielająca rok 1565, pod którą jest liczba wartości XV. groszy, a zatem połowa talara obejmującego groszy XXX. opisanego pod §. 98. —
To są dwa póltaląry litewskie, bite, które nabyłem za Zip. 160 w r. 1836.
Wprawdzie dzieje menniczne nie pozostawiły nam wspomnienia o tego rodzaju monecie, napróżno szukałem w metryce, koronnej ordynacyi mennicznej, mocą której by były bite, lecz to nie dowodzi jeszcze, że za Zygmunta Augusta nie było półtalarów, albowiem dowody piśmienne mogły zaginąć,, gdy tymczasem już przed dziesięciu laty widziałem takie póltalary z napisem XV. groszy w dawnych odlewach różnej grubości; takie odlewy nie mogły powstać pierwotnie, jak tylko z półtalara bitego stemplem, a że półtalary obcych mocarstw miały na ówczas bieg w kraju, i że na takowe liczono, dowodzitego następujący półtalar.
§. 103. Tab. 9. Nr. 128.
Półtalar Filipa II. króla hiszpańskiego, nacechowany stemplem Zygmunta Augusta z r. 1564, nadającym mu bieg monety krajowej. — Jest w: zbiorach Tir. Fr. P. — Seg. — P. P.
W roku 1555 królową Boną opuściwszy. Polskę i udawszy się do Włoch, zabrała z sobą znaczne skarby, osiadła w Barze, w królestwie neapolitańskiem, i pożyczyła Filipowi II. królowi hiszpańskiemu 320,000 dukatów, wziąwszy xięs.twro Bari w zastawa Po jej śmierci, która nastąpiła r, 1557, napróżno Zygmunt August dopominał się od króla hiszpańskiego zwrotu tej summy, jako sukcessyi po matce. Król Filip zbywał obietnicami, lecż summy nie zwracał, odsyłając całą tę sprawę do sądów w Neapolu, które wyroku stanowczego nigdy w tej mierze nie wydały, opierając się na testamencie królowej Bony, który, jak niektórzy mniemają, będąc sfałszowanym przez Włocha Papagodę, poufałego Bony, legował Filipowi tytułem zwrotu xiestwo Bari, a Papagodzie znaczne summy. Tak więc cały ten kapitał zaległ u Hiszpanów podtytułem summ neapolitańskich, które Polska później na zawsze utraciła. Zygmunt August tyle wszelako wyrobił przez posłów u króla Filipa, że tenże przyrzeki płacie roczną pensyą dla króla polskiego i jego następców. Summy te, które tylko z początku nadsyłano regularnie z Hiszpanii do Polski, wpływały do kraju w talarach podwójnych, hiszpańskich Filipa II, nazywanych pospolicie „DucatiNeapolitanię{ w talarach pojedynczych, ipóitalarach. Wkrótce znaczna ich ilość rozeszła się po kraju, W handlu niekiedy robiono trudności w ich redakcyi, co zniewoliło Zygmunta Augusta do nadania im cechy polskiej i naznaczenia wartości, gdyż nie było czasu do ich przebijania na monetę krajową, bo trzeba było płacić zaległy żołd Wojsku, a czas wojenny wymagał wydatków; w skutku czego wydał król ordyńacyą menniczną w Knyszynie. 1564, którą tu umieszczam, a na mocy której moneta hiszpańska nacechowańą została stemplem polskim, nadano jej bieg w kraju, i naznaczono wartość talarowi podwójnemu hiszpańskiemti (Ducatus Regalis Neapolitaneus) groszy poi. 60, talarowi więc pojedynczemu groszy poi. 30, a półfalarowi groszy 15. Przebijanie takowych odłożono na późniejszy czas. Znajdują się także monety Karola V. nacechowane stemplem Zygmunta Augusta.Patrz Madai Vollstarid. Thaler-Cabirii —
AESTIMATIO DUCATORUM NEAPOLITANUM
Sigismundus Augustus. Sigriilicamus etc. Quod cum certis de cauśiś in animum ihduxissemus, numos argenteos, Ducatoś Regales Neapolitaiios appellatos , qui : nobis prókime ex Rógno Neapolitańo sunt advecti, in uStim publiciim subditoruin nostrorum ad commercial inter eos exercenda proponere, etsi videbamiis, majori cum nostro commodo futurum fuisse, si-eos cudi et trańfóimari jubereirius, praesertim cum nobis ipsiś ćjuóqńe, tam propter permutatiońes publicas, quam propter sumptus viarum ać ituierum taiitórum, niaximo constiterint, tameń necessitate interim Reipublicae, quam omnibus rebus ac rationibus riostriś semper praetulimus, concedendum interea esse existimavimus, et cum videremus, militi nostro stipendia ad tempus constitutum persolvi necesse esse, totum illud recudendorum eorum numorum consilium, in aliud liberius tempus distulimus, neque amplius hoc tempore, quam notam tantummodo peculiarem nostram ad effigiem eorum veterem addere jussimus, ut praesto esse possit, unde militibus debita stipendia persolverentur, quemadmodum jam de eo officinae nostrae monetariae Praefectis specialite mandatum extat. Deinde’ vero, quoniam ratio monetae dominiorum nostrorum a ratione monetae Neapolitanae diversa esset, nos initials subductis que sumptuum et impensarum nostrarum, ob id susceptum, rationibus, consuetudine che monetae Neapolitanae ad consuetudinem monetae nostrae, quantum maxime fieri poterat, accommodate students, precium singulis his numis certum, unius scilicet sexagenae Polonicae, per sexaginta grosses Polonicales computatae, imposuimus, quemadmodum et imponimus per praesentes, volentes, ut ab omnibus subditis nostris, ita et non aliter, in omnibus contractuum et commercium generibus aestimentur et accipiantur: quos ipsos nos quoque ipsi, ita et non aliter aestimaturi et in thesaurum nostrum, quotes usu venerit, accepturi sumus. Quam ob rem universis officialibus nostris, quorum id interest, significamus, ut hanc voluntatem, constitutionem que nostram, in omnibus urbibus, civitatibus, oppidis, villis, foris, pagis, et aliis quibusvis frequentibus dominiorum nostrorum locis, public et per praeconium, ut moris est, proclamar ac promulgari faciant, omnesque in universum admoneant, ut hand estimation nostram numorum praedictorum, sub gravissima indignation, et animadversion nostra, ubique conservent, neque ei ulla in re contravenire ullo modo audeant Ne quid autem in eo cum injuria aut damno cujusquam subditorum nostrorum factum esse videatur, cum nos augendis potius quam minuendis commodus subditorum nostrorum invigilemus, pollicemur verbo nostro regio, et, quantum opus est, omni caution caveman, nos id genus numorum, eodem precio semper, quoties accident, in thesaurum nostrum accepturos esse, et praeterea confecto per Dei graciam feliciter Moschovitico hoc hello, quod nunc gerimus, turn quicquid eorum numorum, aliunde in thesaurum nostrum illatum per quempiam, ac importatum fuerit, singulos eodem precio a nobis constitute, sexagena videlicet grossorum Polonicalium, soluturos nos et pennutaturos, solvique et permutari mandaturos esse, absque omni dolo et fraude. In quorum omnium lidem et testimonium praesentes literas mann nostra subscripsimus, etc. Datum Knissini decima sexta Maii Anno Domini Millesimo quingentesimo sexagesimo quarto.
§. 104. T a b. 9. Nr. 129.
S. G. Popiersie zbrojne, ukoronowane, broda krótka; w obwodzie napis: SIGIS. AUG. D. G. REX. POŁO. MAG. DUX. LITVA.
P. O. Na ozdobnej tarczy pogorii z liczbą, roku 1547, nad tarczą wznosi się mitra xiążęca, po bokach tarczy rozdzielona liczba wartości VI; w obwodzie napis: GROSS. AR. SEX. DUP. MAG. DUCAT. LITVAN. — Sześciogroszówka litewska bita w czystem srebrze, bardzo rzadka, jest w zbiorze Jenerała Kosseckiego. —
§. 105. Tab. 9. Nr. 130.
S. G. Popiersie ukoronowane, zbrojne, przedzielające rok 1562, broda długa, w podwójnym obwodzie perłowym napis: SIGIS. AUGUSTUS. REX. POLO. MAG. DUX. LIT. †
S. O. Pogoń, pod którą liczba wartości VI, a jeszcze niżej herb Jagielloński, przedzielający napis w podwójnym obwodzie perłowym: GROSSES. SEXDUPL. MAG. DUCAT. LITV. †
Sześciogroszówka litewska bita w podleni śrebrze z przetopionych półgroszków świdnickich; jest w zbiorach Ur. Fr. P. i J. Z.
§. 106. Tab. 9. Nr. 131.
Czterogroszówka litewska, której wartość ria S. O. pod pogonią i herbem Jagiellońskim jest oznaczona liczbą IIII. Moneta ta była tylko bitą przez pięć lat, to jest od r. 1565—1569 włącznie, z wszystkich tych lat jest u mnie. —
§.107. Tab. 9. Nr. 132.
Czterogroszówka litewska z r. 1568, zupełnie odmiennego stempla, bita w czystem śrebrze, znajduje się w zbiorze J. Z. i jest tylko próbą menniczną, wybito ją także w zlocie dla króla, przeto niektórzy mylnie mniemają: jakoby była czterodukatową monetą.
§. 108. Tab. 9. Nr. 133.
Trzygroszówka litewska z r. 1562, bita w takiemże podłem srebrze, jak sześciogroszówka pod Nr. 130, której jest połową. Znajduje się w zbiorach Hr. Fr. P. — J. Z.
§. 109. Tab. 9. Nr. 134.
Trzygroszówka litewska z r. 1562, odmiennego stempla, bita w dobrem srebrze, jest u mnie.
§. 110. Tab. 10. Nr. 135.
S. G. Cyfra Zygmunta Augusta S A. połączona, ukoronowana, rozdzielająca rok 1563, w obwodzie perłowym napis: SIGIS. AUG. D. G. REX’ POLO. M. D. LI. Pod cyfrą pomiędzy wyrazami herb Topor, lub Oksza, jak to na drugim, exemplarzu z tegoż roku dokładnie widać, zapewne jest to. znak myncarski, gdyż podskarbiego tego herbu za Zygmunta Augusta. nie było.
S. O. Na tarczy ozdobionej mitrą xiążęcą, pogoń, pod którą jest liczba wartości III. W obwodzie perłowym: GROSS. AR. TRIP. MAG. DUCA. L. Trzygroszówka litewska: Jest w zbiorze P. P. i u mnie.
§. 111. Tab. 10. Nr. 136.
S. G. Pogoń, pod którą liczba wartości III., w obwodzie perłowym napis: SIGISM. AUG. REX. POL. MAG. D. L.
S. O. Napis w czterech wierszach: QUI HABITAT IN COELIS I. R. R. I. DEBIT EOS; pod napisem, ukoronowana cyfra S. A. przedzielająca rok 1566.
Trzygroszówka litewska jest w moim zbiorze; widziałem także taką samą z r. 1565. Bardzo rzadka, płacono za taką trzygroszówkę przed kilku laty Złp. 18. Na sejmie w Parczewie r. 1564, na którym układano akt unii, ogłoszonej r, 1569, powstały zatargi pomiędzy Polakami a Litwinami względem bicia monety i jej redukcyi; Polacy domagali się, aby Litwa bita pieniądze podług stopy polskiej; Litwini, uważając to za ubliżenie swych praw, upornie się temu sprzeciwiali, ztąd wszczęły się żwawe rosprawy i kłótnie, w skutku czego- urażona Litwa zaczęła bić trzygroszówki z allegorycznym napisem: „Qui habitat in coelis, irridebit eos“, stosując to do Polaków, którzy się też użalali o to przed królem, zanosząc prośby o przebicie tej monety, dla zatarcia pamiątki poróżnienia się, co też nastąpiło po ogłoszeniu unii, i Z' tego powodu moneta ta stała się rzadką. Niektórzy zaś mniemają: że była bitą z powodu różnowiarstwa i ówczesnych zatarg religijnych. — Albertrandi uważa tę trzygroszówkę jako bitą na pamiątkę odniesionych zwycięztw za Zygmunta Augusta. Czacki zdaje się podzielać zdanie Albertrandego. —
§. 112. Tab. 10. Nr. 137.
S. G. Ukoronowane popiersie, zbrojne, włosy krótkie, broda mała; w około napis: SIGIS. AUG. REX. POLO. M. D. LI.
S. O. Między liściami koniczyny napis W czterech wierszach: III. GROSS. AR- TRIPL. MAG. DUCA. LITV. na spodzie między dwoma liściami Pogoń rozdzielająca rok 1546. — Trzygroszówka litewska odmiennego stempla. Mam także z r. 1547 z tą tylko różnicą, że popiersie jest z długą brodą.
§.113. Tab. 10. Nr: 138.
S. G. Popiersie zbrojne, ukoronowane, broda długa rozdwojona; w około napis: SIGIS. AUG. REX. PO. M. D. L.
S. O. Dwie tarcze litewska i Jagiellońska, nad któremi się wznosi mitra, a pod tarczami liczba wartości II. W obwodzie perłowym napis: MONETA. MAGNI. DUCA. LITY. 1565.
Dwugroszówka litewska bardzo rzadka; to jest połowa monety opisanej pod §. 106. — Jest u mnie.
§. 114. Tab. 10. Nr. 139.
S. G. Popiersie zbrojne, ukoronowane, broda krótka, (na niektórych zaś exemplarzach jak np. z r. 1555 broda długa,) w obwodzie perłowym napis: SIGIS. AUG. REX. POL. MAG. DUX. LIT.
S. O. Pogoń, pod którą rok 1546, a niżej w obwodzie herb Jagielloński; w perłowym obwodzie napis: MONETA. MAGNI. DUCAT. LITVA. Grosz bity podług stopy litewskiej.
§. 115. Tab. 10. Nr. 140.
S. G. Popiersie zbrojne, ukoronowane, broda krótka, w perłowym obwodzie napis: SIGIS. AUG. REX. pod popiersiem zaś w dwóch wierszach: POLO. MAG. DUX. LI.
S. O. Pogoń, pod którą rok 1546, przedzielony mitrą okrywającą cyfrę królewską i herb Jagielloński; w obwodzie napis: MONETA. MAGNI. DUC. LITVA. Grosz bity podług stopy polskiej.
§. 116. Tab. 10. Nr. 141.
S. G. Orzeł, w obwodzie napis: SIGIS. AUG. REX. PO. MAG. DUX. LI.
S. O. Pogoń, pod którą rok 1548, w obwodzie: MONETA. MAGNI. DUCAT. LITVA. Pólgroszek litewski. — Pierwszy taki półgroszek wybito r. 1566 z herbem Jastrzębiec podskarbiego oraz wojew. krak. Myszkowskiego, jak rycina okazuje; jest w Zbiorze P. L. bardzo rzadki.
§. 117. Tab. 10. Nr. 142
S. G. Ukoronowana cyfra Zygmunta Augusta, przedzielająca rok 1570.
S. O. Pogoń, pod którą liczba wartości II. — Denar podwójny litewski
§. 118. Tab. 10. Nr. 143—144.
Dwa denary litewskie z r. 1546 i 1547, odmiennych stempli, z cyfrą Zygmunta Augusta, i herbem Jagiellońskim. — Bardzo rzadkie.
§. 119. Tab. 10. Nr. 145.
S. G. Orzeł.
S. O. Pogoń, pod którą rok 1549. To jest halerz czyli półdenar litewski. Jest u mnie.
§. 120. Tab. 10. Nr. 146.
S. G. W ozdobnym obwodzie z liści laurowych tarcza ukoronowana dwupolowa, na której orzeł i pogoń.
S. O. W takimze obwodzie ukoronowana cyfra królewska, rozdzielająca rok 1569. — Denar miedziany, próba menniczna, jest w zbiorze Hr. Fr. P, — Fogelweder, gdański mieszczanin, podał projekt Zygmuntowi Augustowi bicia miedzianych denarów, wybito próby, lecz na ówczas brzydzono się jeszcze miedzią, i projekt odrzucono. Czacki powiada (Pomniki Historyi Lit. i Pol. Wiszniewskiego Tom. II. kar. 14) że widział taki denar; liczbą roku 1570. — Monetę miedzianą zaczęto dopiero bić za Jana Kazimierza, kiedy kraj był wycieńczonym wojnami, nieszczęśliwym rządem, i upadkiem mennic przez spodlenie monety.
§.121. Tab. 10. Nr. 147—148.
S. G. Popiersie zbrojne, ukoronowane, broda krótka, w obwodzie perłowym napis: SIGIS. AUG. REX. PO. D. (ominus) PRUS.
S. O. Napis w czterech wierszach: III. GROSS. AR. TRIP. CIVI. GEDANEN. pod tym tarcza Gdańska rozdzielająca rok 1557.
To są dwie trzygroszówki gdańskie z jednego roku, lecz odmiennego stempla.
§. 122. Tab. 10. Nr. 149—150.
Grosze gdańskie z r. 1555 i 1556 różnych stempli.
§. 123.
S. G. Orzeł ziem pruskich, w obwodzie perłowym napis: SIGIS. AUG. REX. POLO. M. D. LI. róża
S. O. Pod koroną dwa krzyże, herb Gdańska, w perłowym obwodzie napis: MONET. CIVI. GEDANEN. 1531. Gwiazda.
To jest rzadki półgroszek gdański. W średnicy linij 9 ¾ .
§. 124. Tab. 10. Nr. 151.
S. G. Orzeł pruski.
S. O. Herb Gdańska przedzielający liczbę 54. Denar gdański z roku 1554. Najdrobniejsza moneta, jaką bito za Zygmunta Augusta, bo w średnicy tylko. 5 i linii. Jest u mnie.
§. 125. Tab. 10. Nr. 152;
S. G. Dwa ozdobne klucze, na krzyż złożone, nad któremi wznosi się krzyż, po bokach rozdzielona liczba 67. oznaczająca rok 1567, w obwodzie: MONETA. NOVA. ARGEN. znak myncarski.
S. O. Herb miasta Rygi; w obwodzie perłowym napis: CIVITATIS. RIGEN. Szeląg podwójny.
§. 126. Tab. 11, Nr. 153.
S. G. i S. O. jak w §. 125. Szeląg pojedynczy. —
W roku 1570 Zygmunt August będąc zmuszonym zapłacić zaległy żołd zaciaźnemu wojsku, broniącemu Inflant, kazał bić talary klipirigowe, opisa-„ ne pod §. 99. lecz gdy się wkrótce okazała potrzeba drobnej monety, wydał król ordynacyą r. 1571 upoważniającą Walentego Iberfelda i Jakóba Hinczę do bicia, oprócz talarów, jeszcze czterech rodzai drobnej monety, wyszczególnionych w ordynacji, którą załączam. Zwierzchnictwo nad wykonaniem niniejszej ustawy, poruczone było Janowi Chodkiewiczowi, ówczesnemu administratorowi Inflant, i dla tego też monetę tę nazywano Chodkiewiczowską, mylnie zaś niektórzy nazywają klipingową, gdyż tylko talarom było właściwe to nazwisko, jak tego dowodzą obiedwie ordynacye menniczne.
ZIGMUNTH AUGUSTH etc.
Wszem w obecz i każdemu z ossobna komu tego wiedziecz potrzeba, oznaimuiemy ninieissym listem nassym, Jakosmy pirwei tego dlia wielkiei a gwaltownei pilnei potrzeby R. p. dlia poratowania i idiespieczenia zamku nassego Pernawskiego w ziemi Inflanthskiei liezączego, aby ten zamek od liudzi służebnych, którzy prze niezaplaczenie nie malei summy zasłużonego swego z tego zamku scziągnącz niechczieli, wyszwobodzon byl. Dozwoliliszmy i poruczyliszmy Sliachetnym Valentemu Iberfeltowi, a Jakubowi Hinczy Służebnikom nassym w ziemi Inflanthskiei, myncze Klipingową mjmczowacz, i liudziom Służebnym którzy szą na zamku Pernawrskim zasłużone ich placzicz, około czego ossobliwe postanowienie na lisczie naszym pomienionemu Valentemu Iberfeltowi a Jakubowi Hinczi iest dano, wedle ktorego się w mynczowraniu Klipingow zachowacz maią, Alie ysz takiei wielkiei monety (**) bez inyncz inszych drobnych, której tak dlia zaplaczenia rzemiesznikow, iako i dlia inszych potrzeb potocznych iest potrzeba, oni mynczowracz nie mogli, tedyszmy folguiącz temu iakoby tym porządniei a spiesniei ona Myncza Klipingow ą foldrowana bydz mogła, poniewasz tę pewną wiadomoscz mamy, ysz Jen. Mcz, Krol Sweczki przy Mynczy Klipingowei inszą tesz drobnieissą w zamkoch które na ten czasz dzierzy w teize ziemi nassei Inflanthskiei mynczuie, także poddani nassy Bada miasta Ryskiego, Ryśkiem kuią, A gdysz ziemię nassę Inflanthską nia nassego takowe Myncze ku pożytkowi swemu mynczuią, tedy my dla wielkich a pilnych potrzeb ziemskich i R. p. chczącz tym około wyswobodzenia Pernawy ratunek uczynicz, z tegosz miastha Ryskiego granum y wagi przykład biorącz za radą i wdadomosczią panów Rad nassych na ten czasz przy nasz bendączych, takowesmy postanowienie z timysz Valentym Iberfeltem a Jakubem Hinczą uczynili, Jsz oni przy Mynczowaniu myncze Klipingowei wedlie ossobłiwego contractu nassego gim danego maią mynczowacz w ziemi Inflanthskiei monetę drobnieissą w ten sroth a granum iako nizei opissano iest. Naprzód maią mynczowacz monętę szelągową, których szeliągow dwiesczie stuk maią wazycz grzywnę Crakowrską, a ma bycz W kazdei grzywnie takowei monethy Srebra fani lotow półtora, a takowych szeliągow trzydziesczi szescz stuk maią placzicz grziwnę Inflanthską, abo szescz groszy litt, ktemu mynczowacz maią inssą monethę, ktorei monethy osmnasczie stuk maią wazycz grzywnę Crakowską a ma bycz w każdy grzywnie takowei monety Srebra fani lott piencz, a z takowych stuk każdą ma placzicz grzywnę Inflanth: to iest szeliągow trzydziesczi szescz, abo grossy Litt. sześć jeszcze tesz maią mynczowacz stuk trzydziesczi szescz, które także mają wazycz grzywnę Cracowską , a ma bycz w kazdei takowei grzywnie takowej monethy Srebra fani lott piencz a z takowych stuk każda ma płacić pelgrzywny Inflantshkiej tho iest osmnasczie szeliągow, albo trzy grosze litt. Takze też inszą czwartą iescze drobną mynczę maią mynczowacz siedemsiesiąth dwie, które także maią wazycz grzywnę srebra Crac; a ma bycz w kazdei takowei grzywnie, teize monety Srebra fani lott. pięncz a z takowych stuk każda ma placzicz dziewdecz Szylingów Inflamtshkich albo pultora grossa Litt. A ta wyssei pomieniona moneta ma ta długo bycz kowana, asz grzywien sescz tyszieczy Srebrami ktorych kazda w szobie ma miecz lott, szesnasczie, na nie wymynczowane y wyprengowane bendą na wsytki te pomieniane monety maja rowne fusie stych grzywiem szescz tyszięczy czynicz, iakoby na każdą z tych czterech moneth nie wieczei iedno po pultora tysziącza grzywien Srebra fain mynczowali. Na ktorych wsselkich, ossobliwe znaki i napissy nassemy od nasz okazane, kładzione bycz maią. Od ktorei myncze Słudzy nassy pomienieni Valenti Iberfclt a Jakub Hincza z potomki szwymi, gdysz nie mały zysk na moneczie Klipingowei ku pożytkowi nassemu y R. p. państw nassych okazali i postąpili, żadnego pożytku do Skarbu nassego dawacz nie bendą powinni. Wssakosz tę wyssei mianowaną monętę, iako i Klipingową spra.- wowacz y fusią czynicz maią, z wiadomosczią probierza i Mynczmistrza nassego. A gdy ty sescz tyssięczy srebra fani na monetę wyssei mianowaną wymynczuią, tedy więczei takowych moneth bez wołiei i roskazama nassego mynczowacz nie maią. A ossobliwie to Iberfeltowi y Hynczy waruiemy i obowięzuięmy, ysz nikomu przy nich w ziemi Inflantskiei, ani takowych, ani żadnych myncz inssych mynczowacz dopusczacz nie mamy. A iesłiby ktokolwiek sobie listy iakie od nasz wyprawił, tedy pomieniony Iberfelt i Hincza, i ich. sprawczy, nie bendą powinni takowych listów nassych, ktoreby tei mynczy ku przekazie bycz miały, słuchacz ani przymowacz. A gdysz przerzeczoni poddam nassy Iberfelt i Hincza za roskazaniem nassym tę sprawę Mynczną w ziemi Inflantskiei nam i R. p. ku pożytkowi zaczęli i na to nakładali, i iescze nakładacz maią, tedy my tym listem nassym obieczuiemy i przyrzekamy, gdziebysmy na potym takową wyssei pomienioną. mynczę mynczowacz dopusczili, abo tesz postanowienie iakie około myncze w ziemi Inflantskiei s pany Radami nassymi uczynili, tedy do tego wszytkiego przerzeczoni poddam nassy Valenthy Iberfelt a Jacub Hincza przed wszytkiemi iakiegokolwiek stanu i zawołania liudzmi prenosseni bycz i prioritatem miecz maią. Wolno tesz ma bycz tym przerzeczonym poddanym naszym, tak na tęsz jnonethę, iako i Klipingową Srebro i wsseliakie pagamenti skupowacz w Crpliestwie i w inssych pamstwach nassych. Czo wszytko i każdą rzecz z ossobna tak wczalie pewnie a gruntownie pelnicz i trzymacz obieczuiemy, i wsytkim w obecz a każdemu z ossobna tak panom Radom iako i wsselakiego przełozenstwa Urzędnikom i poddanym nassym w ziemi Inflanczki, a mianowiczie Wielmożnemu Janowi Chodkiewiczowi, Grabi na Sklawie i na Myschy Starosćzie głównemu ziemie Zmudzkiei Marschalkowi Ziemskiemu wielkim Xięstwie Litewskim Administratorowi i Hetmanowi ziemie Inflantskiei, Starosćzie Kowieńskiemu Dzierżawczy. Pio? telskiemu, Thelssowskiemu, roskazuiemy, Izbysczie takowei myncze iako w tym lisczie naszym iest opissana, Iberfeltowi y Hinczy mynczowacz nie zabraniali, i takową iako tu iest opissana waznosczią tei monety używać? nie zabraniali, i one obwolacz kazawszy przyimowali, a inaczei tego dlia laski nassei nie działali. Na czo ku wietssei wierze ręką nassą list ninieissy podpissaliszmy, y pieczeczią naszą korony polskiei zapieczętowaczeszmy roskazali. Dan w Warssawie dnia XVI. miessiącza Roku Bożego MDLXXI panowania nassego xl.fl 11.
Sigismundus Augustus
Rex subscripsit.
§. 127. Tab. 11. Nr. 154.
S. G. Tarcza, na której cyfra królewska S. A. połączona, ukoronowana, nad tarczą liczba 45. oznaczająca r. 1545; w obwodzie: MONĘ. NOVA. ARGENTE.
S. O. Lew, w obwodzie: DUCAT. CUR. ET. SEMIG. To jest rzadki denar kurlandzi.